Biografia

Elżbieta Sikora

Urodzona w 1943 roku we Lwowie, Elżbieta Sikora otrzymała  dyplom  na Wydziale Reżyserii Dźwięku w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie (1968). W latach 1968-70 studiowała muzykę elektroakustyczną w Paryżu w Groupe de Recherches Musicales pod kierunkiem Pierre’a Schaeffera i Franςois Bayle’a. Po powrocie do Warszawy odbyła w tamtejszej uczelni studia kompozytorskie u Tadeusza Bairda i Zbigniewa Rudzińskiego. Wraz z Krzysztofem Knittlem i Wojciechem Michniewskim utworzyła grupę kompozytorską KEW. Jako stypendystka Rządu Francuskiego Elżbieta Sikora uczestniczyła w kursie muzyki komputerowej w IRCAM i studiowała kompozycję u Betsy Jolas w Paryżu. Jako stypendystka Fundacji Kościuszkowskiej studiowała muzykę komputerową w Center for Computer Research in Music and Acoustics (CCRMA) na Uniwersytecie Stanford pod kierunkiem Johna Chowninga. Elżbieta Sikora otrzymała wiele nagród kompozytorskich  oraz odznaczeń.

Od 1981 roku mieszka we Francji.  Jest stale związana z Polską, gdzie od 2011 do 2017 roku pełniła funkcję Dyrektora artystycznego festiwalu MEN.  

Utwory Elżbiety Sikory, dostępne w wydawnictwie PWM, Kraków wykonywane są na całym świecie. Wiele z nich ukazało się na płytach.

 

POSŁUCHAJ WYWIADU Z KOMPOZYTORKĄ

Biografia (rozszerzona)

Muzyka jest wszędzie. W powiewach wiatru,
w deszczu bębniącym na parapecie okna, w rytmie form architektonicznych,
w locie ptaków, w rozmowach ludzi w metrze, w dudnieniu wagonów na szynach,
w trzasku maszyn, w okrzykach tłumów, w przeczytanych słowach.
Słucham i szukam. Stale. Obserwuję, notuję, nagrywam, staram się zapamiętać.
Tak ładuję moje akumulatory.1

Urodzona we Lwowie (dzisiaj Lviv, Ukraina) 20 października 1943 roku, Elżbieta Sikora zaczęła muzyczną edukację w Liceum Muzycznym w Gdańsku, gdzie otrzymała dyplom z fortepianu. Następnie studiowała reżyserię dźwięku w warszawskiej Akademii Muzycznej w klasie Antoniego Karużasa, legendarnego specjalisty w tej dziedzinie. Już na początku lat 60. Wydział Reżyserii Dźwięku tej Akademii łączył muzykę i technologię stosując innowacyjne metody nauczania. Po otrzymaniu dyplomu w zakresie reżyserii dźwięku, w latach 1968-1970 Elżbieta Sikora studiowała pod kierunkiem Pierre’a Schaeffera i François Bayle’a muzykę elektroakustyczną w paryskim GRM (Groupe de Recherches Musicales).

Z Paryża wróciła do Warszawy i w tamtejszej Akademii Muzycznej zaczęła studia kompozytorskie w klasie Tadeusza Bairda, później Zbigniewa Rudzińskiego. Jeszcze w trakcie studiów, po zrealizowaniu w Studium Eksperymentalnym Polskiego Radia utworu Widok z okna, założyła z Krzysztofem Knittlem i Wojciechem Michniewskim grupę kompozytorów, która od pierwszych liter imion jej założycieli przyjęła nazwę KEW. Kilka lat później, w 1974 roku, na Warszawskiej Jesieni grupa przedstawiła Drugi poemat tajemny, kompozycję zbiorową, uznaną za pierwsze multimedialne dzieło łączące muzykę elektroakustyczną i projekcje slajdów Kazimierza Urbańskiego. Członkowie KEW, uznani za pionierów muzyki nowoczesnej w Europie centralnej, byli zapraszani na liczne koncerty i festiwale w Polsce, Szwecji, Austrii i Niemczech. Elżbietę Sikorę, jako reprezentantkę polskiej awangardy muzycznej uhonorowano stypendium miasta Mannheim i stypendium Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku, dzięki czemu mogła studiować u Johna Chowninga w Center for Computer Research in Music and Acoustics (CCRMA) na Uniwersytecie w Stanford. Po wykonaniu w roku 1981 Głowy Orfeusza II na Warszawskiej Jesieni Elżbieta Sikora jako stypendystka Rządu Francuskiego została zaproszona do Institut de Recherches et de Coordination Acoustique / Musique (IRCAM), kierowanego przez Pierre’a Bouleza. W Paryżu studiowała także kompozycję u Betsy Jolas. Postanowiła wówczas pozostać na stałe we Francji.

W latach 1985-2008 Elżbieta Sikora wykładała kompozycję elektroakustyczną w Conservatoire de Musique i w École européenne supérieure de l’image w Angoulême, na Uniwersytecie Paris-Est, Marne-la-Vallêe i kompozycję na Uniwersytecie w Chicacgo, później także w Gdańsku, Monachium, Hamburgu i Ulm. Od 2011 do 2017 roku była dyrektorem artystycznym wrocławskiego festiwalu Musica Electronica Nova (MEN) i wykładała na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie. W 1999 roku w Akademii Muzycznej we Wrocławiu uzyskała tytuł doktora sztuk w zakresie kompozycji. Od 1978 roku jest członkiem Związku Kompozytorów Polskich (ZKM). 

W wywiadzie dla Polskiego Radia, mówiąc o swojej pasji do muzyki elektronicznej podczas całego swego życia, Elżbieta Sikora stwierdziła:

Zaczynałam komponować muzykę elektroniczną w 1968 roku, kiedy miała ona już długą historię i nastąpił jej pełen rozkwit. Od tamtej pory bardzo zmieniła się technologia. W 1981 roku wylądowałam we francuskim IRCAMie, gdzie znajdowały się wtedy ogromne komputery. Dla większości twórców, również dla mnie, to był etap „zatrzymania” w oczekiwaniu na bardziej przyjazną technologię. Ona zresztą szybko się pojawiła. I dziś komponowanie muzyki elektronicznej jest tak łatwe, że mogą to robić właściwie wszyscy.2

W katalogu dzieł Elżbiety Sikory, oprócz muzyki elektronicznej, znajduje się wiele utworów na zespoły kameralne, na orkiestrę i na głos oraz opery. Jej pierwsza opera, Ariadna (1977) była, według wywiadów udzielonych przez kompozytorkę, kompromisem ponieważ sądziła, że ta forma wyrazu nie była wtedy „atrakcyjna i nie odpowiadała oczekiwaniom publiczności”3. Nie porzucając jednak poszukiwań w tej dziedzinie, Elżbieta Sikora skomponowała w 1983 roku operę radiową na głosy, zespół instrumentalny i elektronikę, Derrière son double na podstawie tekstu Jean-Pierre Dupreya4. Następnie, w roku 1986, na podstawie powieści Borisa Viana napisała operę kameralną, L’Arrache-cœur, do której powróciła w 1992 roku, wykorzystując przekład polski tego utworu5. Ta opera została wystawiona na scenie kameralnej Teatru Wielkiego Opery Narodowej w reżyserii Mariusza Trelińskiego i następnie pokazana w Paryżu (Centre Pompidou, 1977). Ostatnia opera, Madame Curie, została skomponowana z okazji Międzynarodowego Roku Chemii i setnej rocznicy nagrody Nobla w dziedzinie chemii dla Marii Curie-Skłodowskiej. Pierwsze wykonanie tego rozbudowanego (trzy akty) dzieła miało miejsce 15 listopada 2011 roku w Audytorium UNESCO w Paryżu. Premiera polska odbyła się dziesięć dni później w gdańskiej Operze Bałtyckiej. DVD Madame Curie (DUX) otrzymało w 2013 roku l’Orphée d’Or de l’Académie du Disque Lyrique. Wspominając genezę tej opery, Elżbieta Sikora tak mówiła:

Życie Marii Curie to prawdziwie operowe libretto, więc nie trzeba było długo szukać, a właściwie nic nie trzeba było dodawać, tylko należało odpowiednio zinterpretować fakty z jej życia. I tak właśnie się stało z librettem tej opery. Oczywiście nie opowiadamy życiorysu Marii Curie, tylko stawiamy problem, którego może ona sama nie miała. Pytanie bowiem brzmi, czy wszystkie odkrycia, do których dążymy kończą się dobrze, czy przynoszą nam tylko dobre efekty w naszym życiu i postępie wszechświata, czy przynoszą również złe strony. Wszyscy wiemy, że mają one zarówno dobre jak i złe skutki – to dotyczy również lekarstw, które są odkrywane. Te wątpliwości Marii Curie są naczelną nicią tej opery. […] Chciałam, by Marie Curie nie była tą osobą, którą wszyscy znamy z podręczników – naukowcem, który tylko pracował od rana do nocy i szukał nowych odkryć, tylko człowiekiem chodzącym także po ziemi, mającym własne intensywne życie emocjonalne i naukowe, życie we wszystkich jego odmianach. Pragnęłam pokazać ją tak, by była w pełni żyjącym człowiekiem, a przy tym, by była kobietą. Ta opera jest właściwie rozbudowanym monodramem. Maria nie schodzi ze sceny. Tak jest też w partyturze. Poza wejściami chórów, i może jeszcze kilkoma fragmentami orkiestrowymi, jest cały czas na scenie i stale musi coś śpiewać. W związku z tym szukaliśmy z Markiem Weissem… Właściwie nie szukaliśmy, tak naprawdę od razu wiedzieliśmy, kto będzie tę rolę śpiewać. Anna Mikołajczyk to był nasz pierwszy i ostatni wybór, i bardzo się cieszę, że to właśnie ona jest odtwórczynią głównej partii.6

Niektórzy krytycy, m. in. Weronika Nowak, podkreślają jakość muzyki wokalnej Elżbiety Sikory:

W operach Sikory, podobnie jak i w pieśniach, np. w Le Chant de Salomon (1992), hipnotyzujące jest zwłaszcza brzmienie partii głosu. Różnorodność technik wokalnych stylów śpiewu, takich jak: bel canto, melorecytacja, szept czy krzyk, kompozytorka wykorzystuje w roli narzędzia służącego budowaniu szerokiej palety nastrojów, rozpiętej gdzieś pomiędzy introwertycznym liryzmem a ekspansywnym dramatyzmem.7 

Pisząc o Madame Curie, Chantal Cazaux także zwróciła uwagę na zmysłowy charakter muzyki Elżbiety Sikory:

Partytura Elżbiety Sikory jest również gorąca, bogata, często wypełniona perkusją i blachą, pragnąc być może dać odczuć śmiertelną świetlistość radium. Otula swoją energią tytułową bohaterkę, nigdy nie stosując niepotrzebnych dłużyzn. Jest  zabarwiona delikatnymi i żywymi dotknięciami oraz często niepokojącymi niskimi tonami. Używający orkiestry i informatyki język kompozytorki jest płynny i gęsty, także poetycki; opłakiwanie przez Marię zmarłego męża: „Piotrze, chcę ci powiedzieć…” –  to klejnot wokalnej emocji i wdzięku. Pełen rozmachu i zawartych w nim emocji, zapis wokalny Sikory jest bardzo spójny łącząc dzikość wyrazu muzycznego i melodyjność, która wpada w ucho.8

Wydaje się, że język muzyczny Sikory zmierza zawsze do doskonałości, że jest procesem, który kompozytorka tak określa w jednym ze swych wywiadów: „Powoli odchodziłam od czystego eksperymentu zostawiając z niego tylko to, co było mi potrzebne do wyrażania emocji, czy też intensywności muzycznej”9. Zmysłowy związek z dźwiękiem wywodzi się często u Sikory z jej podróży po całym świecie, podczas których staje się ona archeologiem i kronikarzem otaczającego świata, zanurzając się w dźwiękach ulic Lizbony lub marząc, by zarejestrować trzask topiącego się lodowca w Patagonii. Nagrywając i zbierając dźwięki, Sikora nieprzerwanie komponuje, ponieważ: „…niczego innego nie umiem robić… […] Komponowanie, jak każdy inny proces twórczy, jest stałą pogonią za czymś, co nie istnieje w kształcie realnym. […] to nieustannie ponawiana próba znalezienia jak najdoskonalszej formy dla powiedzenia w abstrakcyjnym języku muzyki tego, co w nas samych pali się żywym ogniem”10.

Elżbieta Sikora jest laureatką Konkursu Młodych ZKP (1978, wyróżnienie za utwór …weług Pascala), Konkursu im. Webera w Dreźnie (1978, II nagroda za operę Ariadna), Konkursu Muzyki Elektroakustycznej w Bourges (1980, wyróżnienia za The Waste Land i Listy do M.; 1999, Prix Magistère za Aquamarina) oraz konkursu dla kompozytorek w Mannheim (1982, I nagroda za Guernicę. Hommage à Pablo Picasso). W 1994 roku otrzymała dwie nagrody Société d’Auteurs, de Compositeurs et d’Éditeurs de Musique (SACEM) : Prix Pédagogique za utwór Chant’Europe oraz Prix du Printemps za całokszałt twórczości. W 1996 roku Stowarzyszenie Autorów i Kompozytorów Dramatycznych w Paryżu (SACD) przyznało jej nagrodę Nouveau Talent Musique za operę Wyrywacz serc. W 1998 roku została wybrana Osobowością Roku Radia Gdańsk. W roku 2000 otrzymała Künstlerinnenpreis przyznaną przez miasto Heidelberg, w 2003 Wyróżnienie Specjalne Jury de l’Académie du Disque Lyrique w Paryżu za Le Chant de Salomon i Eine Rose als Stütze (CD Chant du Monde). W 2007 roku za Koncert Oliwski zdobyła nagrodę Sztorm Roku  i w 2011 roku, po raz drugi, za operę Madame Curie, wraz z Anną Mikołajczyk, odtwórczynią głównej roli. Za ten sam utwór Elżbieta Sikora otrzymała także nagrodę Splendor Gedanensis Prezydenta Miasta Gdańsk oraz Gryf, Nagrodę Artystyczną Marszałka Województwa Pomorskiego. W 2013 roku Académie du Disque Lyrique w Paryżu wyróżniła nagraną na DVD DUX operę Madame Curie nagrodą Złotego Orfeusza (Orphée d’Or). Elżbieta Sikora została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (1997), tytułem Chevalier dans l’Ordre des Arts et des Lettres (2004, Francja) i Medalem Gloria Artis (2013, Polska).      

Muzyka Elżbiety Sikory była wykonywana na wielu festiwalach: Warszawska Jesień, Poznańska Wiosna Muzyczna, Festival d’Avignon, Festival Estival w Paryżu, Synthèse w Bourges, ICMC w Bukareszcie, Espace du Son w Brukseli, Fylkingen w Sztokholmie, Dresden Musik Festspiele, Braunschweig Fesival, Berlin Festspiele, Alexandria Festival of Arts (USA), Bath-Newcastle Festival, Gegenwelten Festival w Heidelbergu, Antidogma Musica w Turynie, RomaEuropa. Nuova Consonanza w Rzymie i Mediolanie, Musica Electroacustica w Hawanie, Seoul International Computer Music Festival, EMF Fesival i International Festival of Today’s Music w Nowym Jorku.

Wydawane przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne (PWM Edition), utwory Elżbiety Sikory są wykonywane na całym świecie. Wiele z nich ukazało się na płytach.   

Wśród wykonawców utworów Elżbiety Sikory znajdują się między innymi: Annabella Gonzales Dance Theater, Les Ballets de Monte-Carlo, Filharmonia Bałtycka w Gdańsku, Nouvel Orchestre Philharmonique de Radio France, Israel Contemporary Players, Orchestre Pasdeloup, Orkiestra Filharmonii Narodowej, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia (NOSPR), Orkiestra Filharmonii Poznańskiej, Orchestre Symphonique du NFM, Wrocław, Orchestre Poitou-Charente, Orkiestra Symfoniczna w Ulm, Camerata Varsovia, Orkiestra Amadeus, Orkiestra Muzyki Nowej, Orkiestra Opery Narodowej Teatru Wielkiego w Warszawie, Polska Orkiestra Radiowa w Warszawie, Danel Quartet, Esemble Aventure, Ensemble Itinéraire, Ensemble 2E2M, Court-Circuit, Kwartet Wilanowski 

Elżbieta Sikora współpracowała z wieloma dyrygentami: Bassem Akiki, Gabriel Chmura, Jean Deroyer, Marzena Diakun, José-Maria Florenciô, David Fulmer, James-Alain Gaehres, Jacej Kasprzyk, Jerzy Maksymiuk, Michal Klauza, Farhad Mechkat, Wojciech Michniewski, Annick Minck, Zsolt Nagy, Elena Schwarz, Michel Tabachnik, Tadeusz Wojciechowski, Jean Thorel, Pacal Verrot, Antoni Wit i solistami: Pierre-Yves Artaud, Jean-Efflam Bavouzet, Elisabeth Chojnacka, Robert Dick, Goska Iphsording, Alexandra Greffin-Klein, Beata Halska, Karine Levine, Jadwiga Kotnowska, Adam Kośmieja, Daniel Kientzy, Willem Latchoumia, Anna Mikołajczyk, Ivan Monighetti, Emmanuelle Ophèle, Aurélien Pascal, Lionel Peintre, Valérie Philipin, Linus Roth, David Simpson, Małgorzata Walentynowicz i inni.

Dzieła Elżbiety Sikory zostały nagrane między innymi  przez Polskie Radio, Radio France, WDR.

 

1 http://manu.nazwa.pl/sikora/index.php
2 https://culture.pl/pl/tworca/elzbieta-sikora. Autorką hasła jest Małgorzata Kosińska z Polskiego Centrum Informacji Muzycznej Związku Kompozytorów Polskich.
3 Ibid.
4 Za swoim sobowtórem, przełożył  Zbigniew Naliwajek,  „Dialog”, nr 12 (757), grudzień 2019, s. 38-77.
5 Wyrywacz serc, przełożył Marek Puszczewicz, Wydawnictwo Przedświt, Warszawa 1991.
6 Klaudia Baranowska, Rozmowa z Elżbietą Sikorą i Markiem Weissem:  http://www.dwutygodnik.com/artykul/2839-burzliwe-zycie-madame-curie.html
7 Weronika Nowak, Między emocją a abstrakcją. Wokół twórczości Elżbiety Sikory, Meakultura, 2013
8  Chantal Cazaux, Madame Curie: https://www.asopera.fr/fr/productions/1721-madame-curie.html
9 Klaudia Baranowska, op. cit. i Weronika Nowak, op. cit.
10 Ibid.

 

Marek Żebrowski, Polish Music Center, Los Angeles 2016